مطالعه تجربه زیسته مادری و همسری در بین زنان سرپرست خانوار تهرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه ‌جامعه‌شناسی دانشگاه الزهرا Kh.safiri@alzahra.ac.ir

2 نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران دانشگاه الزهرا Earabpour@yahoo.com

چکیده

خانواده نقش مهمی در سلامت روانی و اجتماعی اعضای خود و پس از آن در سلامت اجتماعی جامعه ایفا می­کند. حضور نداشتن هر یک از والدین در محیط خانواده تعادل آن را به هم زده و موجب تضعیف کارکردهای آن می­شود. مادر در خانواده­های زن سرپرست علاوه بر وظایف و مسئولیت­های مادری، نقش و وظایف جدیدی در خانواده پیدا می­کند. وخامت این شرایط زمانی مضاعف می‌شود که جایگاه فرودست زنانه با پایگاه فرودست طبقاتی همراه شده و این دو شکاف عمده بر هم متراکم ‌شوند. پژوهش حاضر با هدف بررسی مسائل و دغدغه­های مادران سرپرست خانوار و نحوه مواجهه آن‌ها با مشکلات پیش رو با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی انجام شده است. به این منظور با 19 نفر از مادران سرپرست خانوار ساکن شهر تهران، مصاحبه­هایی نیمه ساختاریافته و عمیق انجام شد و برای گزینش آن­ها روش نمونه­گیری هدفمند به کار گرفته شد. پس از تجزیه و تحلیل یافته­ها 11 مضمون به دست آمد. این مضامین روند زندگی مادران سرپرست خانوار را در دوران پیش از سرپرستی و دوران سرپرستی نمایان می­سازد. در نهایت با توجه به داده­های تحقیق 5 تیپ از زنان سرپرست خانوار (زنان آسیب­دیده و مطرود، زنان با انگیزه برای بهبود و تغییر شرایط، زنان دارای حمایت نسبی خانواده، زنان پرستار همسر و فرزندان در خانواده، فرزندان حامی زنان و مادران سرپرست) را شناسایی کردیم. رنج مضاعف، طرد و انزوای اجتماعی (اجباری یا خودخواسته)، بازسازی هویت از مقولات محوری و مشترک زنان سرپرست خانوار در این مطالعه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of lived experience of motherhood and marriage of women heads of households in Tehran

نویسندگان [English]

  • Khadijeh Safiri 1
  • Elham Arabpour 2
1 Professor, Department of Economics and Social Sciences, Alzahra University Kh.safiri@alzahra.ac.ir
2 Ph.D, student of Sociology, Department of Economics and Social Sciences, Alzahra University. Corresponding Author: Earabpour@yahoo.com
چکیده [English]

The family plays an important role in the mental and social health of its members and then in the social health of the community. The absence of either parent in the family environment upsets its balance and weakens its functions. Female-headed households, in addition to maternal duties and responsibilities, find new roles and responsibilities in the family. Worsening of these conditions is compounded when the position of the female inferior is combined with the inferior position of the class and these two major gaps condense. The aim of this study was to investigate the issues and concerns of heads of households and how they face the challenges ahead with a qualitative approach and phenomenological method. For this purpose, semi-structured and in-depth interviews were conducted with 19 heads of households living in Tehran, and purposive sampling method was used to select them. After analyzing the findings, 11 themes were obtained. These themes include the life process of mothers-to-be, including pre-care conditions and the challenges of cohabitation (child as a means of cohesion and survival, efforts to maintain and rebuild life, negative family attitudes toward divorce), and care issues (poverty). And includes self-esteem, antisemitism, social isolation, double suffering, child concern, reconstructed identity, mental and physical trauma, feelings of insecurity and fear. Finally, according to the identification of 5 types of female-headed households (injured and rejected women, women motivated to improve and change the situation, women with relative family support, female nursing spouses and children in the family, children supporting women and caring mothers) We obtained the research data. Double suffering, social exclusion (forced or voluntary), and identity reconstruction are central and common categories of female-headed households in this study.
 
Keywords
 heads of households, phenomenology, typology, double suffering, social exclusion.
 
            Introduction & Purpose
The family is the first and most important institution in human history that plays an important role in the mental and social health of its members and then in the social health of society. The loss of a husband and its socio-economic consequences put women at a disadvantage. The division of labour in the family is distorted, and women accept the role of mother and guardian of both children. This multiplicity of roles can cause many pressures and injuries for women heads of households (Sediq, 2008; Moeidfar, 2007; Khosravi, 2001). The present study addresses the issue of how mothers who are heads of households can cope with nursing and dealing with sick family members, family support and provision (economically, emotionally) alone? And what challenges and issues do they face in this regard? In this study, understanding the lived and unique experience of women heads of households in dealing with these issues, their semantic understanding of the discomfort they suffer through such conditions, as well as their typology are among the main goals.
 
Research Methods
The research was carried out using a qualitative approach and a phenomenological methodology. The sample of this study is 19 mother-headed households living in Tehran.
 
Results
After analyzing the findings, 11 themes were obtained. These themes reflect the life process of the mothers-to-be in the pre-care and caregiver eras. Finally, according to the research data, 5 types of female-headed households (injured and rejected women, women motivated to improve and change the situation, women with relative family support, women nursing spouses and children in the family, supportive children Women and guardian mothers) were identified. Double suffering, social exclusion (forced or voluntary), and identity reconstruction are central and common categories of female-headed households in this study. Improving the situation of women heads of households requires, above all, empowering them in the areas of employment, skills and self-awareness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • heads of households
  • phenomenology
  • typology
  • double suffering
  • social exclusion

مراجع

ابراهیمی، پریچهر.( 1368). پدیدارشناسی. تهران: نشر دبیر.
ابوت، پاملا و والاس، کلر. (1380). جامعه­شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی. تهران: نشر نی.
آجرلو، سمیه، عباسی، محمود، رشوند، مرجان و متولیان، علی محمد. (1391). بررسی مقایسه­ای توجه به مراقبت­های بهداشتی و پزشکی در میان زنان سرپرست خانوار و سایر زنان. فصلنامه اخلاق زیستی، 2 (5)، 67-97.
احمدنیا، شیرین، قالیباف، آتنا. (1396). زنان سرپرست خانوار در تهران: مطالعة کیفی تجربیات، چالش­ها و ظرفیت­های آن­ها. فصلنامه رفاه اجتماعی، 17(65)، 103-136.
افراسیابی، حسین، جهانگیری، ساناز. (1395). آسیب شناسی تعاملات اجتماعی زنان سرپرست خانوار(مطالعة کیفی شهرستان شاهین­شهر). زن در توسعه و سیاست،  14 (4)، 431-450.
اکبری ترکمانی، نسرین؛ قاسمی، وحید و آقابابایی، احسان .(1397). توانمندسازی زنان سرپرست خانوار منطقه 5 شهر اصفهان با تأکید بر مولفه اشتغال. مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، 16 (3)، 7-36.
بلیک­مور، کن. (1385). مقدمه­ای بر سیاست­گذاری اجتماعی، ترجمه علی اصغر سعیدی و سعید صادقی جقه. تهران: موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
پژوهشکده آمار.­(1392). بررسی ویژگی­های اجتماعی، اقتصادی و سلامت خانوارهای زن سرپرست با تأکید بر سیاست‌ها و برنامه‌های پشتیبانی.
جنکینز، ریچارد. (1381). هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی. تهران: نشر شیرازه.
حسینی، سید احمد؛ فروزان آمنه ، ستاره و امیرفریار، معصومه. (1388). بررسی سلامت روان زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی شهر تهران. فصلنامه پژوهش اجتماعی،  2 (3) ، 117-137.
خانی،سعید؛ خضری، فرشید و یاری، کتایون. (1396). مطالعة آسیب پذیری اجتماعی زنان سرپرست خانوار و زنان دارای سرپرست در منطقة سلطان آباد شهر تهران. مجله زن در توسعه و سیاست، 15 (4)، 597-620.
خسروی، زهرا. (1380). بررسی آسیب­های روانی- اجتماعی زنان سرپرست خانواده. مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا، 11(39)، 71-93.
دلیل­گو، سعید؛ وحیدا، فریدون؛ مهاجرانی، علی­اصغر و اسماعیلی، رضا. (1395). کاهش رغبت به ازدواج مجدد (مطالعه موردی: زنان سرپرست خانوار شهر اصفهان). مسائل اجتماعی ایران،7 (2) ، 31-52.
رضایی، مهدی و محمودی، فاطمه. (1398). بازسازی معنایی کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار در کردستان: یک مطالعۀ کیفی. جامعه­شناسی کاربردی، 30(73)، 143-166.
سالنامه آماری کشور. (1395) ، سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور، تهران: مرکز آمار ایران.
سام آرام، عزت الله و امینی یخدانی، مریم. (1388). بررسی وضعیت سلامت زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی قم. فصلنامه بانوان شیعه،3(21)، 133-160.
سفیری، خدیجه؛ احیایی، پویان و مرکزی؛ آیدا (1399). بررسی جامعه­شناختی احساس طردشدگی زنان در بین خانواده­های زن سرپرست تحت پوشش اداره بهزیستی شهر مشهد. مطالعات اجتماعی- روانشناختی زنان، 18 (1)، 65-104.
شادی طلب، ژاله. (1384). فقر درآمدی فقط یک جنبه ازفقر زنان سرپرست خانوار. فصلنامه رفاه اجتماعی،4 (17)، 227-247.
شهریاری، عزت؛ سعادتمند، زهره؛ فاتحی زاده، مریم السادات و محققیان، شهناز. (1392). بررسی نیازهای آموزشی زنان سرپرست خانوار شاغل فرهنگی آموزش و پرورش. فصلنامه زن و جامعه،  4 (3) ، 29-45.
صدیق سروستانی، رحمت الله. (1387). آسیب­شناسی اجتماعی، جامعه شناسی انحرافات. تهران:  سمت.
عرب­خراسانی، سمیه و غیاثوند، احمد. (1396). تجربه مادرانه از جدایی (پژوهشی داده بنیاد). مطالعات اجتماعی- روانشناختی زنان، 15 (4) ، 7-38.
فیروزآبادی، احمد و صادقی، علیرضا.­(1392). طرد اجتماعی: رویکرد جامعه­شناختی به محرومیت (بررسی مفهومی، دیدگاه­های نظری و مطالعات موردی در ایران). تهران: جامعه­شناسان.
کرسول، جان. (1391). روش و طرح تحقیق کیفی (انتخاب از میان پنج رویکرد تحقیق کیفی)، ترجمه طهمورث حسنقلی­پور، اشکان الهیاری و مجتبی براری، تهران: نگاه دانش.
گیدنز، آنتونی. (1378). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان.تهران: نشرنی.
گیدنز، آنتونی. (1386). جامعه­شناسی، ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشرنی.
محمدپور، احمد. (1392). روش تحقیق کیفی، ضد روش (جلد2)، تهران: جامعه­شناسان.
معیدفر، سعید و حمیدی، نفیسه. (1386). زنان سرپرست خانوار: ناگفته‌ها و آسیب‌های اجتماعی. نامه علوم اجتماعی ، 15(32) ،131-158.
معیدفر،سعید. ( 1384). وضعیت فرهنگی-اجتماعی خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی، تهران: معاونت امور فرهنگی.
Abbott, P., & Vallace, C. (1997). An introduction to sociology: a feminist perspective. Translated by M Najm Iraqi.Tehran: Ney Publishing. [Text in Persian].
Afrasiabi, H., & Jahangiri, S. (2016). Pathology of social interactions of women heads of households (qualitative study of Shahinshahr city). Women in Development and Politics, 14 (4), 431-450. [Text in Persian].
Ahmadnia, S., & Qalibaf, A. (2017). Women Heads of Household in Tehran: A Qualitative Study of Their Experiences, Challenges and Capacities. Social Welfare Quarterly, 17 (65), 103-136. [Text in Persian].
Ajrlou, S., Abbasi, M., Rashvand, M., & trustees, A. (2012). A comparative study of attention to health and medical care among female-headed households and other women. Bioethics Quarterly, 2 (5), 67-97. [Text in Persian].
Akbari Turkmani, N., Ghasemi, V., & Aghababaei, E. (2018). Empowerment of women heads of households in the 5th district of Isfahan with emphasis on the employment component. Social Psychological Studies of Women, 16 (3), 7-36. [Text in Persian].
Arab Khorasani, S., & Ghiasvand, A. (2017). Maternal experience of separation (Research Data Foundation). Socio-psychological studies of women, 15 (4), 7-38. [Text in Persian].
Blakemore, K. (2006). Introduction to Social Policy-Making, translated by Ali Asghar Saeedi and Saeed Sadeghi Jaqeh. Tehran: Higher Institute for Social Security Research. [Text in Persian].
Buvinic, B. A., & Gupta, M. (1997). Female-headed households and female-maintained families: Are they worth targeting to reduce poverty in developing countries?, University of Chicago Press, 45(2), 259-280.
Cobb, S. (1976). Social support as a moderator of life stress. Psychosomatic Medicine, 38(5), 300–314.
Coyne, G. (2003). An Investigation of Coping Skills and Quality of Life Among Single Sole Supporting Mothers. International Journal of Anthropology,18(3), 127-138.
Cresswell, J. (2012). Method and design of qualitative research (selection from five approaches of qualitative research), translated by Tahmourth Hassangholipour, Ashkan Alhiari & Mojtaba Barari. Tehran: Negah Danesh. [Text in Persian].
Ebrahimi, P. (1989). Phenomenology. Tehran: Dabir Publishing. [Text in Persian].
Firoozabadi, A., & Sadeghi, A. (2013). Social Exclusion: A Sociological Approach to Deprivation (Conceptual Study, Theoretical Perspectives, and Case Studies in Iran). Tehran: Sociologists. [Text in Persian].
Giddens, A. (2007). Sociology, translated by Manouchehr Sabouri. Tehran: Ney Publishing. [Text in Persian].
Giddens, A. (2000). Modernity and personalization: society and personal identity in the new era, translated by Nasser Mofaghian. Tehran: Ney Publishing. [Text in Persian].
Jenkins, R. (2002). Social Identity, translated by Touraj Yarahmadi. Tehran: Shirazeh Publishing. [Text in Persian].
Khani, S., Khezri, F., & Yari, K. (2017). Study of social vulnerability of female-headed households and female-headed households in Sultanabad area of Tehran. Journal of Women in Development and Politics, 15 (4), 597-620. [Text in Persian].
Khosravi, Z. (2001). Evaluation of psychosocial injuries of female-headed households. Journal of Humanities, Al-Zahra University, 11 (39), 71-93. [Text in Persian].
Luckert, D. W., & Mohapatra, M. S. (2015) Heterogeneity of Household Structures and Income: Evidence from Zimbabwe and South Africa. Journal of Policy Modeling, 37 (4), 668-692.
Mohammadpour, A. (2013). Qualitative research method, anti-method (Volume 2). Tehran: Sociologists. [Text in Persian].
Mu'idfar, S., & Hamidi, N. (2007). Women heads of households: Unspoken and social harms. Social Science Letters, 15 (32), 131-158. [Text in Persian].
Moorefield, E., & Others. (2007). From divorce to remarriage: Financial management and security among remarriage women. Journal of divorce and remarriage, 47(3). 21-42.
Safiri, Kh., Ehyaei, P., & Markazi, A. (2020). The sociological study of the feeling of exclusion of women among female-headed households under the auspices of the Welfare Department of Mashhad. Socio-psychological studies of women, 18 (1), 65-104. [Text in Persian].
Sam Aram, E., & Amini Yakhodani, M. (2009). Assessing the health status of women heads of households under the auspices of Qom Welfare Organization. Shiite Women Quarterly, 3 (21), 133-160. [Text in Persian].
Sen, A. (1993). Capability and well-being, The Quality of Life. Oxford: Clarendon Press.
Sediq Sarvestani, R. (2008). Social pathology, sociology of deviations. Tehran: Samt Publication. [Text in Persian].
Shadi Talab, J. (2005). Income poverty is only one aspect of poor female-headed households. Social Welfare Quarterly, 4 (17), 227-247. [Text in Persian].
Shahriari, E., Saadatmand, Z., Fatehizadeh, M., & Mohagheghian, Sh. (2013). Investigating the educational needs of women heads of households working in cultural education. Women and Society Quarterly, 4 (3), 29-45. [Text in Persian].
Rezaei, M., & Mahmoudi, F. (2019). A semantic reconstruction of the quality of life of female-headed households in Kurdistan: A qualitative study. Applied Sociology, 30 (73), 143-166. [Text in Persian].
Turner, J. (1994). The structure of sociological theory. sixth Edition. Belmont: Wadsworth publishing.
Varley, A. (1996). Women heading households: Some more equal than others? World Development, 24 (3), 505-520.
Webel, C., Galtung, J. (2007). handbook of peace and conflict studies. London: Routledge
 
مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان
دوره 19، شماره 1 - شماره پیاپی 66
این شماره نشریه با همکاری انجمن جامعه شناسی ایران به چاپ رسیده است.
فروردین 1400
صفحه 7-44

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار