تحلیل جامعه‌شناختی هوشمندی زنانه (مکر) در داستان‌های عامیانۀ فارسیِ عصر قاجار بر مبنای کتاب ادبیات مکتب‌خانه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هدف این مقاله جنسیت‌ زدایی از واژۀ «مکر» در روایات مرد سالارانه، از هوشمندی و چاره‌ اندیشی زنان است. اساس کار این پژوهش، کتاب ادبیات مکتب‌خانه‌ای است که هفتاد قصۀ عامیانۀ فارسی زمان قاجار را گردآوری کرده است و بازتاب گفتمان فکری _ فرهنگی این دوره است. از بین این داستان‌ها بیست‌ودو داستان را که به موضوع مکر در آن‌ ها بیشتر پرداخته شده است، انتخاب کرده‌ایم. مسئلۀ مقالۀ حاضر آن است که چرا مکر بیشتر به زنان اختصاص داده شده است و دلایل زنان برای ابراز و اظهار مکر چیست . در این تحقیق از روش کیفی و فن تحلیل محتوا بر اساس نظریه‌ های جامعه‌شناختی استفاده شده است. در این پژوهش پس از بررسی مصادیق مکر در داستان‌ها مشخص شد که خوانش مردسالارانه و زن‌ستیزانه ، چاره‌گری و زیرکی زنان را که بیشتر فعالیتی واکنشی و طبیعی است، به مکر تعبیر می‌کند درحالی‌که تدبیرِ مردانه را زیرکی می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sociological analysis Women Craftiness (Sly) in the Persian Folk Tales of the Qajar Era: Based on the School Literature Book

نویسندگان [English]

  • Homa Zanjani 1
  • Fahime Hosseinzade 2
1 Associate Professor, Department of Sociology, Ferdowsi University of Mashhad
2 Ph. D, Student of Persian Language and Literature, Department of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Abstract
The present study aimed to desexualize the term "sly" from patriarchal narratives of women's intelligence and determination. The School Literature Book or “Maktabkahneh Literature Book”---a collection of 70 Persian Folk Tales of the Qajar Era; the intellecto-cultural discourse of this period---instruct the basis of this theme. From among 22 of these stories, the term sly has the most frequency. The critique of the present study emphasis on the following points: first, why women are more often the target of these kinds of parochial terminology? Second, why women themselves accept such a patriarchal terminology and apply such a terminology for other women? In the present study--- based on sociological theories---qualitative method and content analysis technique have been used. Reviewing repeated cases in similar stories, it can be concluded that patriarchal and anti-Semitic reading interprets women draftiness sly or deceitful behavior while their gu iles considered talent.
Keywords: Women's Intelligence, School Literature Book, Qajar, Sociology analysis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women's Intelligence
  • School Literature Book
  • Qajar
  • Sociology analysis
ابراهیمی، شایسته. (1388). چاره‌گری زنانه در هزارویک‌شب. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 4، 125-135.
تانگ، الیزابت. (1397). شباهت‌های دو جنس (از ظهور مادرسالاری تا سقوط پدرسالاری رابطۀ بین مردان و زنان). ترجمۀ افسانه وارسته‌فر. تهران: اختران.
 تانگ، رزماری. (1393). نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی. ترجمۀ منیژه نجم‌عراقی. تهران: نی. (تاریخ انتشار به زبان اصلی : 1989)
جهانشاهی‌افشار، علی. (1394). بررسی تطبیقی ویژگی‌های زنان در «دکامرون» با «سندبادنامه» و «کلیله و دمنه». ادبیات تطبیقی. 13، 33-58.
حجازی، بنفشه. (1392). تاریخ هیچکس (بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر افشاریه و زندیه). تهران: قصیده‌سرا.
حجازی، بنفشه. (1392 ). ضعیفه (بررسی جایگاه زن در عصر صفوی). تهران: قصیده‌سرا.
حجازی، بنفشه. (1395). زن در مثَل (امثال و حکم مربوط به زنان در زبان فارسی). تهران: فرزان.
خراسانی، محبوبه؛ مزداپور، کتایون و ذنوبی، طیبه. (1389). تحلیل ساختاری مکر و حیله زنان در قصه‌های هزار و یک شب. پژوهش‌های ادبی، 29و30، 9-30.
ذوالفقاری، حسن. (1394). باورهای عامیانۀ مردم ایران. تهران: چشمه.
 ذوالفقاری، حسن. (1397). ادبیات داستانی عامه. تهران: خاموش.
 ذوالفقاری، حسن؛ حیدری، محبوبه. (1391). ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایران. تهران: رشدآوران.
سجادی، سیدمحمدعلی و حسنی‌جلیلیان، محمدرضا. (1387). زن و هبوط: چگونگی رواج باورهای ناروا در مورد زنان در برخی از متون ادب فارسی. پژوهش‌نامۀ علوم انسانی، 57، 161-186.
سفیری، خدیجه و منصوریان راوندی، فاطمه. (1394). کلیشه‌‌های جنسیّتی و سلامت اجتماعی. مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان. 13(2)، 37-66.
عاملی رضایی، مریم. (1389). سفر دانه به گل (سیر و تحول جایگاه زن در نثر دورۀ قاجار). تهران:  نشرتاریخ ایران.
 کار، مهرانگیز. (1370). فرشتۀ عدالت و پاره‌های دوزخ (گزیدۀ مقالات). تهران: روشنگران.
کدیور، پریسا. (1396). پرده‌نشینان عهد ناصری. تهران: گل‌آذین.
 کریم‌زاده اصفهانی، اکرم و ورهرام، لیلا. (1395). تحلیل داستان مکر سه زن مکار با قاضی و شحنه و محتسب از منظر تحلیل گفتمان انتقادی. تحقیقات تاریخ اجتماعی. 6(1)، 125 - 146.
مباشری، محبوبه. (1389). بررسی سیمای عجوزه در ادب فارسی. مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان. 8(3)، 59-86.
 مزداپور، کتایون. (1389). روایتی دیگر از داستان دلیله محتاله و مکر زن. تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان.
میلز، مارگارت. (1391). مکر زنان و راویان مرد. ترجمۀ لاله خسروی. فرهنگ مردم. 43و44، 115-139.
نادری، سارا. (1393). درآمدی بر روایت زنانه از شهر (کاوشی نظری در خوانش تجربه‌های زنانه از شهر). چاپ دوم. تهران: تیسا.
Ameli Rezaei, M. (2010). The journey of seed to Flowers (investigative evolution of the position of Women in Qajar Era Prose). Tehran: Iran History Publication. [Text in Persian]
Badinter, E. (1986). Des relations entre hommes et femmes. The Similarity between the two sexes (the emergence of matriarchy to the fall of patriarchy, the relationship between men and women). Translated by Afsane Varaste far. Tehran: Akhtaran (2017). [Text in Persian]
Chafetz, J. S. (1988). Feminist sociology: An Overview of Comtemporary Theories. Itasca-Illinois.
Ebrahimi, Sh. (2009). The women's cunning in Hezar-O-Yekshab stories. Journal of stylistic of persian poem and prose (Bahar-E-Adab), 2(4), 125 - 135. [Text in Persian]
Elisabeth Badenter (2018). Simailarities of Two Sexes (From Emergence of Matriarchy to collapse of Pathriarchy of men and women relationship), Translated by Afsaneh Varastefar, Tehran, Rasekhun.
Hejazi, B. (2013). The NO-ONE'S HISTORY (The Study of Women's Seat in the Afshar and Zandye's Age. Tehran: Ghasidehsara. [Text in Persian]
Hejazi, B. (2013). ZAIFEH (A Weak sex); A study concerning the place of Iranian Woman in the Age of Safavi. Tehran: Ghasidehsara. [Text in Persian]
Hejazi, B. (2017). Women in Proverbs. Tehran: Farzan. [Text in Persian]
Jahanshahiafshar, a. (2016). comparative study of women characters in "Decameron" and "Sindbad" and "Panchatantra". Scientific Journal Management System, 7(13), 33-58. doi:10.22103/jcl.2016.1279. [Text in Persian]
Kadivar, P. (2017). Screenwriters of the Nasseri Era. Tehran: Gol-Azin. [Text in Persian]
Kar, M. (1991). The Angel of Justice and the fragment of Hell (Selected Articles), Tehran: Roshangaran. [Text in Persian]
Karimzadeh Esfahani, A., & Verhram, L. (2016). Analysis of the tricking story of three cunning women with judge, (shahne and Mohtasab) from the perspective of critical discourse analysis. Social History Research, 1, 125-146. [Text in Persian]
Khorasani, M.& Mazdapou, K. & Zenubi, T. (2011). A Structural analysis of deceit and trick of women in A Thousand and One Nights’ Stories. (2011). Literary Research, 7(29), 9-30. [Text in Persian]
Mazdapoor K. (2010). Another tale from the story of Dalileh Mohtaleh and woman cunning. Tehran: Roshangaran Publishing and Women's Studies. [Text in Persian]
Mills, M. (2012). The Cunning of Women and Men's Narrators. translated by Laleh Khosravi. people culture, 43 & 44, 115-139. [Text in Persian]
Mobasheri, M. (2010). The image of old woman in persian literature. Quarterly Journal of Women' s Studies Sociological and Psychologica, 3. 59-86. [Text in Persian]
Naderi, S. (2014). An Introduction to the Female Narrative of the City (Theoretical Exploration in Reading Women's Experiences from the City). Second Edition. Tehran: Tisa. [Text in Persian]
Safiri, K., & Mansoirian Ravandi, F. (2015). Gender Clichés and Social Health: a Study on Men and Women from Tehran. Women's Studies Sociological and Psychological, 13(2), 37-66. doi:10.22051/jwsps.2015.2049 [Text in Persian]
Sajjadi, S. M., & Hassani Jalilian, M. R. (2008). Women and descent, how to prevent unfaithful beliefs about women in some persian literary texts. Journal Of Human Sciences, 57, 161-186. [Text in Persian]
Tong, R. (2014). Feminist thought a comprehensive introduction, Rosemary; Review: A comprehensive introduction on feminist theories. Translated by Manijeh Najm Iraqi. Tehran: Ney (2008). [Text in Persian]
Zolfaqari, H. & Heydari, M. (2012).  School's Literature of Iran. Tehran: Roshdavaran. [Text in Persian]
Zolfaqari, H. (2015). Popular beliefs of the Iranian people. Tehran: Cheshmeh. [Text in Persian]
Zolfaqari, H. (2018). Popular Fiction. Tehran: khamoosh. [Text in Persian]