نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه جیرفت/ یاسوج
2 ریاست دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج،
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Micro-credits are one of the poverty alleviation strategies that utilize expansion of profitable activities especially for low-income women to accelerate the development of local societies. On the other hand the effect of participation and its accelerator factors on the improvement of Micro-credit funds performance is undeniable. The population of the study includes all the members of micro-credit funds who are in the central part of Jiroft (N=125). As the sample of the study was limited, it was investigated in the form of census. The tool of the research was a researcher-made questionnaire. The validity of the questionnaire was confirmed by the experts of the field and its reliability was confirmed by Cronbach's alpha coefficient (0.71 till 0.92). Structural Equation Modeling using the software of LISRELver8.54 was utilized to investigate the fitness of latent variable and test the research hypothesis. The results of factor analysis, reliability, and fitness of latent factors confirmed the research. The results of structural equation modeling indicated that the coefficient of standardized path between political-support factors (t=4.13, γ=0.40), educational factors (t= 3.70, γ= 0.30) and social factors ( t=2.01, γ=0. 32) has a positive significant effect on the economic performance of credit funds. Also, the coefficient of determination showed that 66 percent of variance changes of women’s attitudes toward the performance of micro-credit funds is due to participation accelerators.
کلیدواژه‌ها [English]
زنان از مهم‌ترین عوامل اساسی در حفظ و رونق اقتصادی و نیز پایداری جوامع روستایی هستند (وفایی و ترکارانی، 1393، ص 120). از زنان روستایی به عنوان عناصر فعال روستا در جهان نام‌برده شده است. آمار و ارقام بالای مشارکت زنان در فعالیتهای تولیدی گواهی بر این مطلب است که هر جا سخن از فعالیت تولیدی بوده نام زن روستایی نیز به دنبال آن آمده است (حیاتی و احمدی، 1392، ص 125). از طرفی، این واقعیت بر هیچ کس پوشیده نیست که بدون در نظرگرفتن زنان، دستیابی به توسعهی واقعی میّسر نخواهد شد و فعالیت آنها در توسعة روستایی و اقتصادی جامعه، واقعیتی غیر قابل انکار است (منصورآبادی و کرمی، 1385، ص 107؛ کرمی و همکاران، 1388، ص133). توجه به زنان روستایی در کشورهای در حال توسعه و نقش آنان در فرآیند توسعه عمدتاً مورد غفلت قرار گرفته است (خانی و چوپچیان، 1391، ص 141). فزون بر این، آمارهای موجود نشان از آن دارد که وضعیت این بخش از جامعهی انسانی در فرآیند توسعه نامساعد بوده و به آنان به عنوان یک عامل بنیادی توجه کافی نشده است. هم اینک 90 درصد کشورهای جهان دارای تشکیلاتی برای پیشرفت پایگاه اجتماعی زنان هستند (سعدی و عرب‌مازار، 1383). واقعیت موجود حاکی از آن است که زنان روستایی، با وجود مشارکت در بسیاری از فعالیتهای روستایی، از جایگاه و مرتبة اجتماعی و اقتصادی خاص برخوردار نیستند. این در حالی است که، دستیابی به توسعهی پایدار، بدون مشارکت فعال زنان در تمامی عرصه‌ها اعّم از عرصههای خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی امکانپذیر نیست (شعبانعلی فمی، 1383). شناخت بیشتر زنان روستایی نسبت به انواع یاریگری‌های موجود و ارتقاء سطح آگاهی آنها نسبت به نقش‌های خود در خانواده و روستا ضمن ارائه اطلاعات مورد نیاز هر پژوهش در جامعه روستایی، زمینه ساز مشارکت آنان در فرآیند تصمیمگیری نیز میباشد (اسدی، 1381، ص 134).
در اوایل دهه 1970 میلادی این عقیده به وجود آمد که، زنان می‌توانند در مدلها و الگوهای مناسب توسعه وارد شوند بدون اینکه نیاز به تغییر اساسی در ساختار فرآیند توسعه داشته باشند (زارع شاه‌آبادی، 1385، ص 44). در همین راستا، رویکردهای مشارکتی بویژه مشارکت زنان روستایی در توسعه در سطوح ملی و بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت (بوذرجمهری و نایب‌زاده، 1388، ص 69). براساس گزارش‌های بانک جهانی، تجارت سازمان‌های دست اندرکار در زمینه بهبود جایگاه اقتصادی- اجتماعی زنان به ویژه در مناطق روستایی حاکی از آن است که مشارکت زنان روستایی در زمینه‌های اقتصادی پیش نیاز توانمندسازی، مشارکت همه جانبه آنها در دیگر عرصههای اجتماعی است (اُتول و مکگاروی[1]، 2003، ص 184؛ کریمیکمالآباد، 1390، ص 18)، هر چند نتایج برخی مطالعات حاکی از پایین بودن مشارکت اجتماعی زنان در مناطق روستایی میباشد (احمدوند و شریف‌زاده، 1390 ص 160). از طرفی، تحقیقات نشان می‌دهد که نواحی کشاورزی ایران از بالاترین نرخ مشارکت اقتصادی زنان روستایی برخوردار است در حالی که، در عمل تأثیر این مشارکت در توسعه روستایی و کشاورزی این مناطق بسیار کمرنگ و حاشیه‌ای است (حدادی، 1381، ص 186). فزون بر این، نتایج مطالعات حاکی از آن است که در حال حاضر مشکل عمده زنان روستایی، عدم دسترسی آنان به خدمات مؤسسات مالی به ویژه اعتبارات خُرد است (زرافشانی و همکاران، 1391، ص 106).
زنان روستایی در کشورهای در حال توسعه هیچگونه دسترسی به اعتبارات چه برای نیازهای کوتاه مدت و چه برای سرمایه گذاری بلندمدت در کار و کسب محدودشان ندارند (شکوری، 1381، ص 69). یکی از راهکارهای مطرح شده در دو دهه اخیر، به منظور تسریع فرآیند سرمایه‌گذاری و تقویت بنیادهای مالی و پسانداز در مناطق روستایی، رفع فقر و توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی زنان روستایی نقش همین اعتبارات خُرد است که بر اساس آن توجه به زنان به عنوان جمعیت فعال روستاها مورد تأکید قرار می‌گیرد (طالب و نجفی اصل، 1386، ص 3؛ لی و همکاران[2]، 2011، ص 404). هر چند انگیزهی اصلی ایجاد چنین سازمانهایی اغلب صرفاً جنبهی اقتصادی دارد، اما این سازمانها همچنین، استقلال زنان و تواناییهای آنها را برای اعمال کنترل بیشتر بر تصمیمگیریهای اقتصادی و درآمدی افزایش میبخشد (اژدریفرد، 1390، 6). زنان روستایی با ایجاد صندوق اعتباری با استفاده از پس اندازهای ناچیزی که از پس اندازهای اندک، خرجی خانه و یا از درآمدهای تولیدی مانند صنایع دستی، فروش تخم مرغ، کشک، روغن محلی و سبزیجات تولیدی بهدست می‌آورند، می‌توانند در این صندوقها سرمایه‌گذاری کرده تا این مبلغ‌های ناچیز یکجا جمع شود و به صورت وام به متقاضیان پرداخت شود (کریمیکمالآباد، 1390، ص 16). ارائه خدمات مالی در مناطق روستایی اغلب به اعتبارات خُرد و صندوقهای متشکل آن اشاره دارد، و هر چند نمی‌تواند همه مشکلاتی که به وسیله فقر برای آنها ایجاد میشود را حل کند، ولی می‌تواند منابع و قدرت تصمیمگیری در امور را به روستاییان هدیه دهد (کالرا و همکاران[3]، 2015، ص 252).
اعتبارات خُرد بهعنوان یک استراتژی توسعهی اقتصادی دیده میشود. این اعتبارات بهعنوان گزینه بلند مدت می‌تواند، بهتر از کمک‌های بشر دوستانه به روستاها باشد، زیرا ایجاد اشتغال و فرصت‌های اقتصادی را گسترش می‌دهد و به توسعه محلی نیز کمک میکند (داکی و همکاران[4]، 2005). بطور کلی، اعتبارات خُرد به تدارک خدمات مالی برای مخاطبان کمدرآمد در گروههای مشترک اشاره دارد که شامل زنان و افرادی هستند که دسترسی محدودی به منابع مالی و خدمات بانکداری دارند (بدریعثمان[5]، 2015، ص 1044؛ اندرسون و لوکر[6]، 2002، ص 98). طرح اعتبارات خُرد، یکی از عمومیترین راههای توانمندسازی اقتصادی در سراسر دنیا میباشد و زنان را قادر میکند به وسیله‌ی افزایش درآمد، دسترسی به بازار و اطلاعات، قدرت تصمیمگیری خود را افزایش دهند تا عامل تغییر اقتصادی باشند (بانک جهانی[7]، 2005).
برخی از کشورها در این زمینه به موفقیت‌های چشمگیری دست یافتهاند. اهمیت این دست‌آوردها، به گونه‌ای بوده است که بانک جهانی سال 2005 را سال اعتبارات خُرد نامگذاری کرد (حیدرزاده، 1391، ص 14) اهمیت اعتبارات خُرد در کاهش فقر و به خصوص در زنان روستایی، زمانی آشکار میشود که معمولاً اعتبارات بانکی به خصوص در کشورهای در حال توسعه به دلایل مختلف نصیب افراد فقیر و زنان به خصوص زنان روستایی نمی‌شود (طالب و نجفی اصل، 1386، ص 3).
نتایج بررسی (دِنخوی و همکاران[8]، 2013، ص 1) نشان می‌دهد که مشارکت زنان روستایی در گروههای اعتبارات خُرد می‌تواند باعث تسهیل دسترسی به اعتبارات شود و جایگزین مناسبی برای اعتبارات رسمی باشد. اعطای وام و اعتبارات به زنان، از یک سو آنان را از نظر اقتصادی توانمند می‌سازد و از سوی دیگر، به آنان قدرت میبخشد تا نقش قوی‌تری را در خانواده ایفا کرده و در تصمیم‌گیری‌ها شرکت نمایند و زمینة مشارکت بیشتر آنان را در امور اقتصادی و اجتماعی فراهم میکند. بنابراین، اعتبارات روستایی برای زنان اقدام مهمی است که اهمیت آن با آموزش و اشتغال یکسان میباشد و یکی از راههای کاهش فقر در مناطق روستایی است که می‌تواند منجر به توسعه روستایی و بهبود رفاه خانوارها شود (خانی، 1381، ص 259؛ رویِن[9] و همکاران، 2012، ص 2250؛ سامر[10] و همکاران، 2015، ص 726).
اعتبارات خُرد به عنوان راهبردی در قالب برنامههای اعتبار پسانداز طرحریزی میشود. در کشور ما بعد از پیروزی انقلاب، نهادهای مختلفی همچون وزارت جهاد کشاورزی، بانک کشاورزی و کمیته امداد امام خمینی (ره)، اقدام به تشکیل صندوق اعتباری به این نام نموده‌اند. این طرح که توسط دفتر امور زنان روستایی و عشایری وزارت جهاد کشاورزی در روستاها اجرا شده است، برگرفته از تجربه "گرامین بانک بنگلادش" به عنوان الگویی موفق در جوامع روستایی از سال 1379 در روستاهای کشور به اجرا درآمد و هدف از اجرای آن توانمندسازی جامعه محلی؛ ارتقاء مهارت‌های فردی و اجتماعی زنان؛ تجهیز پسانداز خانوار روستایی؛ افزایش درآمد؛ زمینه‌های اشتغال زنان روستایی؛ هدایت پساندازهای غیر مولد به سرمایه‌های مولد؛ افزایش سرمایه‌های اجتماعی و امکان دسترسی بیشتر زنان روستایی به منابع اعتباری میباشد (حیدرزاده، 1391، ص 3؛ احمدپور و همکاران، 1393، ص 26). برنامة صندوق اعتبارات خُرد زنان روستایی با استفاده از الگویی مبتنی بر شیوههای بومی، در کشورها و برگزاری دوره‌های آموزشی، در توانمندسازی زنان شرکت کننده، موفق بوده است (پانتامونتزا[11] و همکاران، 2015، ص 2483؛ علاء‌الدینی و جلالی موسوی، 1389، ص 74).
ساختار صندوق اعتبارات خُرد زنان روستایی در ایران بدین صورت است که، هر صندوق حداکثر دارای پنجاه عضو است. ترکیب این صندوقها به‌گونه‌ای است که هر صندوق به صورت مستقل از دیگر صندوقها و تنها بر اساس تصمیم اعضاء عمل میکند. در ابتدای راهاندازی صندوق و پیش از وام‌گیری اعضا، به آنها آموزش‌های گوناگون ارائه میشود. از اینرو، دفتر امور زنان روستایی کوشیده است تا آموزش‌های خود را به‌گونه‌ای طراحی و جهت‌دهی کند که، بهره‌وری زنان در فعالیتهای آنها با استفاده از وام، افزایش یابد. پس‌اندازها به شکل اجباری و ماهانه بوده، نرخ کارمزد وام‌ها، هفت تا ده درصد است. اقساط وام‌ها نیز طی یک دورة ده تا دوازده ماهه بازپرداخت میشود. از مهم‌ترین ویژگی‌های این صندوقها، بازپرداخت 98 درصدی وام‌هاست که به نوبة خود در نظام پولی و بانکی کشور کم نظیر است (فقیری و همکاران، 1393، 3). امتیاز اصلی این منابع اعتباری خُرد، سهولت و قابلیت دسترسی و عدم نیاز به وثیقه رسمی میباشد (خانی، 1381، ص262). همچنین، چهار ویژگی مهم این صندوقها عبارتند از: پرداخت وام به زنان روستایی، وجود مشارکت زنان در تأمین سرمایه صندوق و حسابداری آن، گرایش به سمت ایجاد اشتغال و تمرکز زدایی (خزایی، 1381، ص 284). بنابراین، بکارگیری روستاییان و به خصوص زنان در گسترش بانک روستایی به شیوه مشارکتی علاوه بر عرضه منابع، توانایی زنان برای تشکل و مشارکت و حس اعتماد به نفس آنان را افزایش می‌دهد و موجب میشود تا زنان کمدرآمد روستایی بهطور مستقیم در مسائل مربوط به خودشان تصمیمگیری کنند (یعقوبی، 1384، ص 144؛ خزایی، 1381، ص 275؛ علاء‌الدینی و جلالی موسوی، 1389، ص 72؛ سلطانی و عباسی، 1390، ص 5). همچنین، اعتبارات خُرد واگذار شده به زنان در قالب گروههای داوطلب، نگرش نسبت به مشارکت و انجام کار گروهی را در میان اعضای صندوق زنان تقویت کرده است که به نوبة خود عملکرد صندوق را بهبود داده است (رحمانی و همکاران، 1389، ص 87). از سویی، هر چه میزان رضایت از عمکلرد صندوق و مشارکت فکری و مالی اعضاء در آن بیشتر باشد، و دفعات جلسات آموزشی در مورد صندوق و میزان استفاده از مجراهای آموزشی نیز بیشتر باشد، دستیابی به اهداف مورد نظر نیز بیشتر میشود (فوائدی و همکاران، 1390، ص 62). از سویی، تأمین مالی خُرد می‌تواند با افزایش دارایی‌ها و قابلیت‌های زنان شرکت‌کننده، فرصت مشارکت و تصمیمگیری درباره مسائل زندگی و قدرت تأثیرگذاری بر محیط اطرافشان را فراهم کند. یعنی موجب توانمندسازی آنان میشود که به نوبة خود، بر عملکرد و موفقیت صندوق مؤثر است (رحمانی و همکاران، 1389، ص 66).
مطالعه فقیری و همکاران (1393، ص 3) نشان داد که صندوقهای اعتباری خُرد باعث توانمند شدن آنان از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی شده است و این اعتبارات امکان ایجاد کسب وکارهای کوچک را در اختیار زنان قرار داده است. نتایج بررسی بریمانی و همکاران (1391، ص 78)، حاکی از آن است که اعتبارات خُرد در توانمندسازی زنان روستایی مؤثر بوده است و از لحاظ اقتصادی و روانی (اعتماد به نفس) در آنان تأثیرات مثبتی گذاشته است. مطالعه (استیل[12] و همکاران، 1998)، نشان داد که افزایش مشارکت زنان در تصمیمگیریهای خانواده و سلامت و تغذیه و آموزش مناسب فرزندان از نتایج عملکردی اعتبارات خُرد میباشد.
بررسی قلی‌نیا و همکاران (1384) حاکی از آن است که بالا بودن میزان شاخص‌های سابقه فعالیت، انگیزه دریافت وام، و زمینه فعالیت در روستا، از دلایل عملکرد موفق صندوق اعتبارات بوده است. نتایج بررسی احمدپور و همکاران (1393، ص 42) نشان داد که ویژگی‌های عملکردی صندوق یکی از مهم‌ترین سازه‌ها در موفقیت صندوق اعتبارات میباشد. همچنین آثار تشکیل صندوق خُرد زنان روستایی، استفاده بهینه از پساندازهای کوچک در جهت ایجاد مشاغل خانگی برای زنان و در نتیجه کاهش فقر است. وجود مشارکت و پیشبرندههای آن که یکی از ویژگی‌های صندوق میباشد، موجب بهبود عمکلرد و در نهایت موفقیت در صندوقهای اعتباری خواهد شد (خزایی، 1381، ص 285). فزون بر این، نتایج مطالعه زارعی و میرباقری (1392) نشان داد که متغیر ویژگی‌های شخصیتی زنان، میزان هزینه - فایده ناشی از مشارکت و ویژگی‌های اجتماعی در گرایش زنان به تشکیل صندوقها و عملکرد موفق آنها، اثرگذار است.
نتایج مطالعه معظمی و همکاران (1384) نیز نشان داد که برنامه اعتبار خُرد در زمینه ایجاد اشتغال درآمدزا و پاره وقت عمکلرد موفقی داشته است. نتایج مطالعه کوشکی و همکاران، 1390، ص 26) نیز نشان داد که عوامل آموزشی- مدیریتی، اجتماعی- روانشناختی و اقتصادی- حمایتی، از مهم‌ترین عوامل پیشبرنده بهبود مشارکت زنان در صندوقهای اعتباری خُرد می‌باشند که بر فعالیت صندوقهای اعتباری تأثیرگذار هستند. کنش اجتماعی مشارکتی زنان به طور گسترده مستلزم این است که اعضاء و افراد ذینفع از قدرت جمعی و مشترک برخوردار باشند که با تأسیس صندوقهای اعتباری خُرد و ماهیت مشارکتی آن، این امکان برای زنان روستایی فراهم شده است (همان منبع، ص28).
با توجه به آنچه که گفته شد، گسترش دسترسی و مشارکت زنان در صندوق اعتبارات خُرد، نتایج مثبتی را به دنبال دارد که در اقتصاد از آن به عنوان، مارپیچ مُحسنات یاد شده است. زیرا دسترسی آنان منجر به رفاه خود و خانواده خواهد شد (حیدرزاده، 1391، ص 14). مشارکت، وسیله افزایش و توزیع مجدد فرصت شرکت کردن در تصمیم‌گیر‌هایی اجتماعی، اقتصادی و کمک و همکاری در توسعه و بهره‌مند شدن از تأثیرات آن قلمداد میشود (خانی و چوپچیان، 1391، ص 146)، که بر بهبود عملکرد صندوق اعتبارات خُرد روستایی تأثیرگذار است. از این رو، افزایش و بهبود مشارکت زنان در فعالیتهای اقتصادی، از عمده‌ترین اهداف این‌گونه طرح‌ها و پروژه‌ها در سطح روستا است. علیرغم موفقیت نظام اعتبارات خُرد در جهان جهت ریشه‌کنی فقر و اشتغال‌زایی زنان و موفقیت‌های محدود آن (فقیری، 1390، ص 14)، در مناطق مختلف کشور ایران، لازم است این صندوقها از نظر راههای جذب مشارکت زنان و تأثیر آن بر عمکلرد صندوق مورد تحلیل قرار گیرند، تا با استفاده از تجارب موفق در پی گسترش آنها در نقاط مختلف روستایی کشور باشیم. با توجه به اینکه عمر این صندوقها در ایران به کمتر از پانزده سال می‌رسد و مشارکت زنان نیز در آنها مناسب بوده است، ولی در حال حاضر در شهرستان جیرفت با توجه به تلاش دفتر امور روستایی زنان، فقط تعداد پنج صندوق در روستاهای این شهرستان راهاندازی شده است که مشارکت زنان در این صندوقها در حد انتظار هم نبوده است، و از سویی، این تعداد صندوق نیز از دیدگاههای مشارکتی و عملکردی تاکنون مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته‌اند[13] و مطالعات گذشتة سایر محققان در خصوص صندوقهای مناطق دیگر، بیشتر در خصوص اثربخشی صندوقها بوده است تا تحلیل سایر مؤلفه‌ها بر عملکرد اقتصادی صندوقهای اعتباری. لذا، ضروری است با توجه به اهمیت و نقشی که مشارکت و مؤلفه‌های آن در موفقیت و بهبود عملکرد صندوق اعتبارات خُرد دارند، مورد مطالعه قرار گیرند. از اینرو، پژوهش حاضر به منظور تحلیل تأثیر مؤلفه‌های پیشبرندة مشارکت زنان روستایی بر بهبود عملکرد اقتصادی صندوق اعتبارات خُرد طراحی شد و در راستای نیل به آن، اهداف اختصاصی زیر نیز دنبال میگردد:
1- شناسایی ویژگی‌های فردی زنان روستایی مورد مطالعه؛
2- بررسی رابطه بین مؤلفه‌های پیشبرندهی مشارکت و عملکرد اقتصادی صندوق اعتباری خُرد؛ و
3- تعیین سهم مؤلفه‌های پیشبرندهی مشارکت در عملکرد اقتصادی صندوق خُرد اعتبارات زنان روستایی.
روش پژوهش
این تحقیق از نظر ماهیّت از نوع تحقیقات کمّی است. با توجه به هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ گردآوری دادهها، جزء تحقیقات توصیفی- همبستگی میباشد. جامعة آماری پژوهش را، اعضاء صندوقهای اعتباری خُرد زنان روستایی بخش مرکزی شهرستان جیرفت تشکیل دادند که تعداد آنها بر اساس آمار دفتر امور زنان روستایی و عشایری شهرستان جیرفت، پنج صندوق اعتباری بودند (125N=) که از سال 1385 تاکنون تشکیل شدهاند و در روستاهای (بلوک، حسین آباد، اسفندقه، عنایت آباد و هوکرد) مستقر می‌باشند. با توجه به کم بودن تعداد جامعه آماری، به صورت تمام شماری مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار اصلی پژوهش برای جمعآوری دادهها، پرسشنامهای متشکل از چندین بخش بود که قسمت اول مربوط به پیشبرندههای مشارکت بود، که در ابعاد آموزشی (3 گویه)؛ حمایتی- سیاستی (3 گویه)؛ شخصیتی- روانشناختی (3 گویه) و اجتماعی (3 گویه) بود که در قالب طیف (هیچ=0، خیلی کم=1، کم=2، متوسط=3، زیاد=4 و خیلی زیاد=5) طراحی گردید. قسمت دوم، به سنجش عملکرد اقتصادی (5 گویه) اختصاص داشت که در قالب طیف (خیلی کم=1، کم=2، متوسط=3، زیاد=4 و خیلی زیاد=5) طراحی گردید. بخش بعدی، به سنجش وضعیت دموگرافیک زنان روستایی مورد مطالعه و سوالاتی در مورد سابقه عضویت در صندوق، تعداد وام دریافتی و میزان آن و مصرف آن وام در زمینه‌های مورد علاقه و کسب و کار پرسیده شد. در این پژوهش، منظور از اعتبارات خُرد، ارائه وام‌هایی با مبلغ متناسب بدون وثیقه و با نرخ بهره پایین به افراد کم درآمد است که این افراد در مدت زمان کوتاهی مبلغ یاد شده را بازپرداخت می‌کنند. برای تعیین روایی صوریو محتوایی پرسشنامه، از نظرها و مشورت‌های استادان گروه ترویج و توسعه کشاورزی بهره گرفته شد. برای تعیین پایاییپرسشنامه، آزمون پیش‌آهنگ در محدوده‌ی همسان جامعهی آماری (در صندوق اعتباری روستای محمدآباد، در بین 30 نفر از اعضاء) انجام شد که با توجه به نتایج آزمون آلفای کرونباخ (711/0 تا 922/0) میتوان گفت، ابزار تحقیق پایایی مطلوبی داشته است.
روش‌های آماری مورد استفاده در این پژوهش، تحلیل همبستگی با استفاده از نرمافزار SPSSver20 و مدلسازی معادلات ساختاری[14] با استفاده از نرمافزار LISRELver8.50 بودند. مدلسازی معادلات ساختاری روشی است که برای نشاندادن، تخمین و آزمون فرضیهها درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده و نهفته بکار میرود (زامپتاکیس و موستاکیس[15]، 2006، ص 413). مدلسازی معادلات ساختاری رویکردی است که شامل دو مرحله، یعنی مدل اندازهگیری و مدل ساختاری میباشد (اندرسون و گربینگ[16]، 1988، ص 411). در مرحله اول، یعنی مدل اندازهگیری به بررسی روایی (اعتبار) و پایایی (اعتماد) متغیرهای نهفته تحقیق با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی (CFA) پرداخته میشود. در این مرحله، از مقدار t و روایی سازه (AVE) برای بررسی روایی و از پایایی ترکیبی (CR) برای بررسی پایایی ابزارهای اندازهگیری استفاده میشود. چنانچه مقدار t در سطح یک یا پنج درصد معنی‌دار باشد؛ مقدار AVE بالاتر از 5/0؛ مقدار CR بالاتر از 6/0 باشد، روایی و پایایی ابزارهای تحقیق مناسب و قابل قبول میباشد (کلانتری، 1388، ص 214؛ فورنِل و لارکِر[17]، 1981، ص 46؛ گِفِن[18] و همکاران، 2000، ص 15؛ زامبو[19] و همکاران، 2007، ص 21؛ رایکو[20]، 1998، ص 383).
در مرحله دوم، توسط مدل ساختاری به ارزیابی فرضیهها در مورد روابط بین متغیرهای نهفته (سازه‌ها) پژوهش پرداخته میشود. برای ارزیابی برازندگی مدل اندازهگیری و مدل ساختاری چندین شاخص برازندگی وجود دارد. در پژوهش حاضر، با استناد به پیشنهادهای (هومن، 1388، ص 40؛ بامگارتنر و هامبرگ[21]، 1995، ص 157)، برای ارزیابی برازندگی مدل اندازهگیری و ساختاری پژوهش استفاده شده است که در جدول 1 مقادیر مناسب برای شاخص‌ها آورده شده است.
|
جدول1- شاخص‌های برازندگی مدل |
||||||||
|
شاخص |
X2/df |
RMR |
GFI |
NFI |
NNFI |
IFI |
CFI |
RMSEA |
|
معیار |
مقدار کای اسکوئر جدول، بر درجه آزادی، 3 و کمتر |
بین صفر و یک (05/0˂) |
0(عدم برازش) تا 1(برازش کامل) |
کوچکتر از 08/0 |
||||
منبع:(هومن، 1388، ص 40؛ بامگارتنر و هامبرگ، 1995، ص 157)
در مدل این پژوهش (نگاره‌ی 1)، چهار مؤلفة نهفته، یعنی پیشبرندههای آموزشی (EDU)؛ سیاستی- حمایتی (POL)؛ شخصیتی- روانشناختی (INDI) و اجتماعی (SOC) به عنوان مؤلفه‌های مستقل برای پیشبینی عملکرد اقتصادی صندوقهای اعتباری خُرد زنان روستایی (FUNC) به عنوان مؤلفه وابسته بکار برده شده است. لذا، این پژوهش چهار فرضیه دارد که عبارتاند از:
H1: مؤلفه‌های پیشبرندهی آموزشی تأثیر مثبت و معنیداری بر عملکرد اقتصادی صندوقهای خُرد روستایی دارد.
H2: مؤلفه‌های پیشبرندهی سیاستی- حمایتی تأثیر مثبت و معنیداری بر عملکرد اقتصادی صندوقهای خُرد روستایی دارد.
H3: مؤلفه‌های پیشبرندهی شخصیتی- روانشناختی تأثیر مثبت و معنیداری بر عملکرد اقتصادی صندوقهای خُرد دارد.
H4: مؤلفه‌های پیشبرندهی اجتماعی تأثیر مثبت و معنیداری بر عملکرد اقتصادی صندوقهای خُرد روستایی دارد.
نتایج و یافته‌ها
ویژگی‌های فردی نمونه‌های مورد بررسی
نتایج تحلیل توصیفی نشان داد که، میانگین سن افراد مورد مطالعه 34/36 سال با انحراف معیار 11/7 سال بود. بر اساس یافته‌ها، 102 نفر (6/81 درصد) متأهل و 23 نفر (4/18 درصد) مجرد بودند. فزون براین، اکثریت پاسخویان مدرک تحصیلی دیپلم دارند (46 نفر یا 8/36 درصد). همچنین 31 نفر (8/24 درصد) مدرک تحصیلی سیکل، 20 نفر (16 درصد) فوق دیپلم، 14 نفر (2/11 درصد) لیسانس و بالاتر دارند و 2/11 درصد (14 نفر) سواد در حد خواندن و نوشتن دارند. سابقه عضویت در صندوقهای اعتباری خُرد، در میان پاسخگویان 89/2 سال با انحراف معیار 22/2 میباشد که اکثریت پاسخگویان کمتر از دو سال است که در صندوقهای اعتباری عضو شدهاند. حدود (8/32 درصد معادل با 41 نفر) از زنان مورد مطالعه، حداقل یک بار وام دریافت کردهاند و 58 نفر (4/46 درصد) تاکنون هیچ وامی دریافت نکردهاند، ولی درخواست خود را جهت دریافت وام به صندوق اعلام نموده‌اند. میانگین مبلغ وام دریافت شده توسط اعضاء، 9380000 هزار ریال میباشد. بالاترین میزان وام دریافتی 15000000 هزار ریال و کمترین وام دریافتی 5000000 هزار ریال میباشد.
توصیف همبستگی بین مؤلفه‌های پیشبرندة مشارکت با سازة عملکرد اقتصادی صندوقهای اعتباری
توصیف همبستگی مؤلفه‌های پیشبرندة مشارکت، در جدول 2 نشان می‌دهد که تمامی مؤلفه‌های موجود در حد متوسط به بالایی قرار دارند. همچنین، مؤلفه‌های پیشبرنده مشارکت همگی با مؤلفه‌ی عملکرد اقتصادی رابطه مثبت و معنیداری دارند و این حاکی از آن است که، با توجه به این مولفه‌های مشارکت، میتوان عملکرد صندوقهای اعتباری مورد مطالعه را افزایش داد. از این میان، رابطه بین مؤلفه اجتماعی با عملکرد اقتصادی، بیشترین (557/0r=) همبستگی در سطح یک درصد را دارد. از سویی، میزان همبستگی بین مؤلفه شخصیتی- روانشناختی و عملکرد اقتصادی، کمترین همبستگی در سطح یک درصد (407/0r=) را دارا است.
|
جدول 2- ماتریس همبستگی بین مؤلفه‌های پژوهش |
|||||||
|
مؤلفه‌های پژوهش |
میانگین |
انحراف معیار |
آموزشی |
سیاستی- حمایتی |
شخصیتی- روانشناختی |
اجتماعی |
عملکرد اقتصادی صندوق |
|
1- آموزشی |
99/3 |
81/0 |
1 |
|
|
|
|
|
2- سیاستی- حمایتی |
58/2 |
95/0 |
**329/0 |
1 |
|
|
|
|
3- شخصیتی- روانشناختی |
10/3 |
87/0 |
**316/0 |
*215/0 |
1 |
|
|
|
4- اجتماعی |
25/3 |
91/0 |
**469/0 |
**311/0 |
**677/0 |
1 |
|
|
5-عملکرد اقتصادی صندوق |
99/2 |
68/0 |
**549/0 |
**473/0 |
**407/0 |
**557/0 |
1 |
|
(منبع: یافتههای پژوهش حاضر، 1394 ) ** معنیداری در سطح 1 درصد و * معنیداری در سطح 5 درصد
|
|||||||
ارزیابی برازش الگوی مورد بررسی پژوهش
برای ارزیابی مدل اندازهگیری متغیرهای نهفته پژوهش، از تحلیل عاملی تأییدی[22] استفاده شد. مدل اندازهگیری متغیرهای نهفته با نمایش بارهای عاملی استاندارد شده، معنیداری و شاخص‌های برازندگی (نگاره‌ی2 و 3) و مقدار t و شاخص‌های روایی و پایایی متغیرهای نهفته (جدول، 3) حاصل تحلیل عاملی، پس از انجام اصلاح‌های مربوط به مدل در ادامه نمایش داده شده است. با توجه به نتایج، دیده میشود که مقدار t همهی ضریبهای مسیر بین نشانگرها و مؤلفه‌های نهفته پژوهش، بالاتر از 96/1 می‌باشند و برای همهی مؤلفه‌های پژوهش، مقادیر شاخص‌های (پایایی ترکیبی[23] و میانگین واریانس استخراج شده[24]) مقادیر بالا و مناسبی دارند. همچنین، مقدار کای دو بر درجه آزادی[25]، مقدار مناسبی دارد و از سوی دیگر مقدار شاخص برازندگی تطبیقی[26]، بالاتر از 90/0 هستند که مقدار مناسبی را دارند. همچنین مقدار ریشه میانگین مجذور خطای تخریب[27]،کمتر از 08/0 و شاخص میانگین مجذور باقیماندهها[28]، کمتر یا برابر با 05/0 است و در مجموع میتوان اذعان کرد که، برازش مدل مناسب و قابل پذیرش است.
(نگاره‌ی، 2- بارهای عاملی استاندارد شده، بهدست آمده از تحلیل عاملی تأییدی،پس از اصلاح مدل جهت برازش)
(منبع: یافتههای پژوهش حاضر، 1394 )
(نگاره‌ی 3- بارهای عاملی معنی داری بهدست آمده از تحلیل عاملی تأییدی،پس از اصلاح مدل جهت برازش)
(منبع: یافتههای پژوهش حاضر، 1394 )
در جدول 3، مدل اندازهگیری مؤلفه‌های پژوهش و مقادیر ضریب استاندارد شده؛ خطای استاندارد؛ مقدار t ؛ نوع متغیرها؛ پایایی ترکیبی (CR) و روایی سازه (AVE) آورده شده است. همچنین برای راهنمایی بیشتر، نماد نشانگر در مدل و نشانگرهایی که به عنوان مرجع ثابت (fix) در نظر گرفته شدهاند، آورده شده است.
|
جدول 3- خلاصه اطلاعات مدل‌های اندازهگیری مؤلفه‌های نهفته پژوهش |
|||||||
|
مؤلفه‌های نهفته |
نشانگر و نماد آن در مدل |
نوع متغیر |
ضریب استاندارد شده |
خطای استاندارد |
t |
CR |
AVE |
|
آموزشی (education) |
Edu1 آموزش مستمر اعضاء، هیات مدیره و مدیرعامل صندوق |
مستقل |
75/0 |
*- |
- |
95/0 |
87/0 |
|
Edu2 آشناسازی زنان عضو با مشاغل جدید و بازار |
91/0 |
17/0 |
**10/7 |
||||
|
Edu3 افزایش دانش بازاریابی اعضاء |
99/0 |
17/0 |
**43/7 |
||||
|
سیاستی-حمایتی (policy) |
Pol1 توجه به نظارت و کنترل در فعالیتهای اعضاء |
مستقل |
82/0 |
*- |
- |
95/0 |
87/0 |
|
Pol2 ارائه وام به اعضاء با کارمزد کمتر |
86/0 |
12/0 |
**48/9 |
||||
|
Pol3 افزایش مبالغ وام |
62/0 |
14/0 |
**03/7 |
||||
|
شخصیتی-روانشناختی (individual) |
Ind1 انگیزه و علاقه‌ی شخصی |
مستقل |
71/0 |
*- |
- |
93/0 |
84/0 |
|
Ind2 شجاعت در تصمیم و مسئولیت پذیری |
88/0 |
18/0 |
**78/7 |
||||
|
ind3 نوآوری، خلاقیت و ابتکار عمل |
47/0 |
096/0 |
**33/6 |
||||
|
اجتماعی (social) |
Soc1 مشورت با اعضاء در امور صندوق برای تصمیم‌گیری‌ها |
مستقل |
87/0 |
*- |
- |
97/0 |
92/0 |
|
Soc2 تقویت روحیه‌ی همکاری و همیاری بین اعضاء برای مشارکت در جهت ارتقاء جایگاه زنان |
92/0 |
085/0 |
**30/13 |
||||
|
Soci3 برنامهریزی مشارکتی برای کیفیت بخشیدن به دورهها |
69/0 |
077/0 |
**33/9 |
||||
|
عملکرد اقتصادی صندوق های اعتباری (function) |
Func1 کمک به ایجاد اشتغال در زمینه‌های صنایع دستی، دامداری، خدماتی و... |
وابسته |
50/0 |
*- |
- |
92/0 |
72/0 |
|
Func2 افزایش درآمد شما حاصل از فعالیتهای مربوط به اشتغال به کمک صندوق |
73/0 |
26/0 |
**17/7 |
||||
|
Func3 استقلال مالی شما در خرید و تأمین وسایل و مایحتاج زندگی |
88/0 |
32/0 |
**47/5 |
||||
|
Func4 مالکیت شما بر وسایل و اشیاء (از جمله وسایل زندگی و ....) |
75/0 |
25/0 |
**33/5 |
||||
|
Func5 اعطاء و برخورداری شما از وام از منابع صندوق |
97/0 |
37/0 |
**24/5 |
||||
|
** معنیداری در سطح 1 درصد (منبع: یافتههای پژوهش حاضر، 1394 ) *- این مسیرها به عنوان متغیر مرجع، ثابت (fix) شدند. χ2/df= 1/12, P=0/19, RMR=0.05, GFI=0.91, NFI= 0/92, NNFI=0.98, IFI=0.98, CFI=0.98, RMSEA=0/03 Composit Relability = (Σλ) 2 / (Σλ) 2+ (Σδ). Average Variance Extracted = Σλ2 / Σλ2 + Σδ |
|||||||
ارزیابی مدل ساختاری پژوهش
پس از تأیید روایی (اعتبار)، پایایی (اعتماد) و برازش الگو از طریق تحلیل عاملی تأییدی، بهمنظور آزمون فرضیه‌های پژوهش، از روش مدلسازی معادلة ساختاری در قالب تحلیل مسیر استفاده شد. مدل ساختاری روابط بین متغیرهای نهفته پژوهش با نمایش بارهای عاملی استاندارد شده و شاخص‌های برازندگی پس از حالت اشباع و اصلاح در (نگاره‌ی 3) نشان داده شده است. نتایج الگوی معادلههای ساختاری، مؤید این است که شاخص‌های نیکویی برازش نیز مدل را تأیید میکند. از سویی، مقدار کای دو بر درجه آزادی مقدار مناسبی دارد و از سوی دیگر، مقدار شاخص برازندگی؛ شاخص نرمنشده برازندگی؛ شاخص برازندگی فزآینده؛ شاخص برازندگی تطبیقی، بالاتر از 90/0 هستند که مقدار مناسبی را دارند. همچنین، مقدار ریشه میانگین مجذور خطای تقریب کمتر از 08/0 و شاخص میانگین مجذور باقیماندهها کمتر از 05/0 است و در مجموع برازش مدل مناسب و قابل پذیرش است.
χ2/df= 1/41, P=0/004, RMR=0.05, GFI=0.89, NFI= 0/89, NNFI=0.95, IFI=0.96, CFI=0.96, RMSEA=0/06
(نگاره‌ی3- مدل ساختاری پژوهش با نمایش بارهای عاملی استاندارد شده و شاخص‌های برازندگی پس از اصلاح)
(منبع: یافتههای پژوهش حاضر، 1394)
از سوی دیگر، نتایج ارائه شده در جدول 3 درباره آزمون فرضیهها نشاندهندة این است که ضریب مسیر استاندارد شده بین مؤلفه، شخصیتی- روانشناختی و عملکرد اقتصادی صندوق 02/0 است که خیلی ضعیف و از لحاظ آماری معنی‌دار نیست، زیرا مقدار t آن کمتر از 96/1 میباشد (02/0,γ=14/0t=). فزون بر این، نتایج بیانگر این است که ضریبهای مسیر استاندارد شده، بین مؤلفه‌های سیاستی- حمایتی (40/0,γ=13/4t=)، آموزشی (30/0,γ=70/3t=) و اجتماعی (32/0,γ=01/2t=) با عملکرد اقتصادی صندوق اعتباری در سطح یک درصد معنی‌دار می‌باشند و مقدار t آنها بالاتر از 96/1 است. مقدار ضریب تبیین (R2)، عملکرد اقتصادی صندوق اعتباری نیز برابر با 66/0 است، بدین معنی که 66 درصد از تغییرات واریانس دیدگاه زنان در مورد عمکلرد اقتصادی صندوقهای اعتباری خُرد مورد بررسی، توسط مؤلفه‌های مشارکت تبیین میشود.
|
جدول3- خلاصه اطلاعات مسیر |
|||||
|
مؤلفه‌های مستقل |
مؤلفه‌ی وابسته |
ضریب استاندارد شده |
T-Values |
آزمون فرضیهها |
R2 |
|
آموزشی (education) |
عملکرد اقتصادی صندوقهای اعتباری (function) |
30/0 |
**70/3 |
√ |
66/0 |
|
سیاستی- حمایتی (policy) |
40/0 |
**13/4 |
√ |
||
|
شخصیتی-روانشناختی(individual) |
02/0 |
ns14/0 |
× |
||
|
اجتماعی (social) |
32/0 |
**01/2 |
√ |
||
|
(منبع: یافتههای پژوهش حاضر، 1394) ** معنیداری در سطح 1 درصد
|
|||||
به این ترتیب، از بحثهای بالا و با توجه به معنیداری مقدار T-Values و آزمون فرضیهها میتوان چنین نتیجه گرفت که؛
ü پیشبرندههای آموزشی؛ سیاستی- حمایتی و اجتماعی تأثیر مثبت و معنیداری بر عملکرد اقتصادی صندوقهای اعتباری خُرد مورد بررسی دارند. بنابراین، فرضیه‌های (H1)، (H2) و (H4) پژوهش، مورد تأیید قرار می‌گیرند.
ý پیشبرندهی شخصیتی - روانشناختی تأثیر مثبت و معنیداری بر عملکرد صندوقهای اعتباری خُرد مورد بررسی ندارد. بنابراین، فرضیه سوم (H3) پژوهش، مورد تأیید قرار نمی‌گیرد.
بحث و نتیجه‌گیری
برنامه‌ریزان روستایی ایران، در جستجوی مناسب‌ترین روش‌های جلب و جذب گروههای مختلف مردم به خصوص زنان به سوی مشارکت، همکاری و مداخله در تهیه و اجرای برنامه‌ها و پروژه‌های توسعه روستایی هستند. زنان روستایی، به عنوان یکی از دو بازوی اصلی تولید در فعالیتهای واحد بهره‌برداری کشاورزی، در مراحل مختلف آن نقش اساسی دارند. اعتبار خُرد رهیافتی است که بر فقرزدایی تأکید دارد و این امر را از طریق عرضه خدمات اعتباری به افراد کم درآمد دنبال میکند. این خدمات عمدتاً، وام‌های کوچکی است که در اختیار واحدهای اقتصادی کوچک و خُرد قرار می‌گیرد. صندوق اعتباری خُرد در نواحی روستایی با بهکارگیری فنون و رهیافت‌های بدیل توان اقتصادی زنان روستایی را افزایش می‌دهند و مشارکت زنان را در توسعه برنامههای روستایی تسهیل می‌کنند. مشارکت، وسیله افزایش و توزیع مجدد فرصت شرکت جستن در تصمیم‌گیر‌هایی اجتماعی، اقتصادی و کمک و همکاری در توسعه و بهره‌مند شدن از تأثیرات آن قلمداد میشود که بر بهبود عملکرد صندوق اعتبارات خُرد روستایی تأثیرگذار است. در همین راستا، در شهرستان جیرفت با توجه به تلاش دفتر امور روستایی و عشایری زنان جهاد کشاورزی، مشارکت زنان در راهاندازی این صندوقها و پابرجا ماندن این مشارکت در حد انتظار نبوده است. از این رو، پژوهش حاضر به منظور تحلیل تأثیر مؤلفه‌های پیشبرنده مشارکت زنان روستایی بر بهبود عملکرد اقتصادی صندوق اعتبارات خُرد طراحی شده است تا بتواند گامی در جهت ثبات و موفقیت این صندوقها بردارد.
نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که، مؤلفه‌های پیش برنده مشارکت همگی با مؤلفه‌ی عملکرد اقتصادی صندوقهای اعتباری خُرد زنان رابطه مثبت و معنیداری دارند و این نشان دهندة این است که با توجه به این مولفه‌های مشارکت، میتوان عملکرد صندوقهای اعتباری خُرد را نیز افزایش داد. از سویی، نتایج تحلیل عاملی تأییدی مدل اندازهگیری سازه‌های نهفته پژوهش، یعنی مؤلفه‌های پیشبرنده و عملکرد اقتصادی صندوق حاکی از آن است که نشانگرهای انتخابی در پژوهش، به درستی انتخاب شدهاند و بر طبق شاخص‌های برازش، دارای روایی و پایایی مناسبی بودند. فزون بر این، نتایج مدلسازی معادله ساختاری نشان داد که از دیدگاه پاسخگویان مؤلفه و سازه، شخصیتی- روانشناختی تأثیر معنیداری بر عملکرد اقتصادی صندوقهای خُرد اعتباری ندارد (02/0,γ=14/0t=) که در این رابطه دلیلی که میتوان بدان اشاره کرد، شاید این است که زنان روستایی انگیزة کافی برای عضویت در صندوقها را ندارند و آن هایی که عضو هستند، نوآوری و خلاقیتی برای انجام امور و بهبود عملکرد اقتصادی صندوقهای اعتباری ندارند. از سویی، ضریبهای مسیر استاندارد شده، بین مؤلفه‌های سیاستی- حمایتی (40/0,γ=13/4t=) معنی‌دار است که با مطالعه احمدپور و همکاران (1393) هم خوانی و مطابقت دارد. فزون بر این، مؤلفه‌ی آموزشی (30/0,γ=70/3t=) تأثیر مثبت و معنیداری بر عملکرد اقتصادی صندوقها دارد که با نتایج مطالعهی فوائدی و همکاران، 1390، مطابقت دارد. همچنین، مؤلفه‌ی اجتماعی (32/0,γ=01/2t=) نیز تأثیر مثبت و معنیداری بر عملکرد اقتصادی صندوقهای اعتباری خُرد دارد، که با نتایج مطالعه زارعی و میرباقری (1392)؛ احمدپور و همکاران (1393) و رحمانی و همکاران ( 1389) همراستا است. از سویی، مقدار ضریب تبیین (R2) نشان داد که 66 درصد از تغییرات واریانس دیدگاه زنان در مورد عمکلرد اقتصادی صندوقهای اعتباری خُرد مورد بررسی توسط مؤلفه‌های مشارکت تبیین میشود. در پایان بهمنظور بهبود عملکرد بهتر صندوقهای اعتباری خُرد مورد مطالعه، پیشنهادهای زیر ارائه میشوند:
ü همانطور که در مبانی نظری پژوهش شرح داده شد، مدیریت صندوقها شامل دو مرحله "راهاندازی و واگذاری" است، که مرحله راهاندازی ممکن است یکسال به طول بیانجامد و در بعضی مواقع کارشناسان برای تشکیل صندوق در زمان کوتاه‌تر مبحث مشارکت محلی و کارهای تسهیلگری را نادیده می‌گیرند و یا کمتر اهمیت می‌دهند. لذا، پیشنهاد میشود از همان ابتدای راهاندازی تا محله واگذاری امور به مردم محلی، از نظرات خبرگان، معتمدین و ریش سفیدان محلی، تسهیلگران زن و کارآفرینان زن موفق نیز کمک گرفته شود تا هم مرحله راهاندازی زودتر طی شود و هم اثربخش‌تر باشد و در نهایت، زنان و مردم محلی توانمند شوند و در این امور بتوانند اظهارنظر کنند.
ü ارتقا مهارت‌های زنان روستایی از طریق برنامههای آموزشی نیز از جمله پیشبرندههای مشارکت در بهبود عملکرد صندوقهای اعتباری خُرد میباشد. خدمات آموزشی، اعم از آموزش عمومی، تخصصی و آموزش برای مدیریت صندوقها به اعضاء ارائه خواهد شد اما بهتر آن است که توجه به انواع روش‌های آموزشی و استفاده از آموزشگران مجرب و زنان کارآفرین و موفق در آموزش، مدنظر قرار گیرد. همچنین، استفاده از نظرات و تجارب اعضاء و مدیران صندوقهای خُرد اعتباری موفق نیز می‌تواند الگوی آموزشی مناسبی برای سایر صندوقها باشد.
ü ایجاد کارگروه در صندوق اعتباری خُرد متشکل از نخبگان و مردم محلی و استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصان روستایی برای تعیین ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های نواحی روستایی (مشاغل خانگی، صنایع دستی، کشاورزی، دامی، خدماتی و...) برای مصرف صحیحتر وام‌های دریافتی در جهت اشتغال پایدارتر برای زنان روستایی، می‌تواند عملکرد موفقی را برای صندوقهای اعتباری خُرد مورد مطالعه به بار آورد.
[1] - O’Toole and macgarvey
[2] - Li and et al
[3] - Kalra and et al
[4] - Doocy and et al
[5] - Badri Othman
[6] -Anderson and Locker
[7] - world bank
[8] -Dinh Khoi and et al
[9] - Rooyen
[10] - Samer
[11] - Panta Monteza
[12] - Steele
[13] .مصاحبه حضوری با دفتر امور زنان روستایی و عشایری شهرستان جیرفت
[14] -Structural Equation Modeling (SEM)
[15] - Zampetakis and Moustakis
[16] - Anderson and Gerbing
[17] - Fornell and Larcker
[18] - Gefen
[19] - Zumbo
[20] - Raykov
[21] - Baumgartner and Homburg
[22] - Conformity Factor Analysis (CFA)
[23] - Composit Relability(CR)
[24] - Average Variance Extracted (AVE)
[25] - Chi-Square )X2/df (
[26] - Comparative Fit Index (CFI)
[27] - Root Mean Square Error of Approximation (RMSEA)
[28] - Root Mean Square Residual (RMR)
)